جبهه ملی و شصت سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی در ایران

مبارزات مردم برای آزادی، دموکراسی و جدائی دین از حکومت، آنهم بطور پایدار، هنگامی موثر است که توسط احزاب و تشکل های سیاسی و صنفی پی گیری و تقویت شود. دست یافتن به دموکراسی بدون احزاب و تشکل های سیاسی مناسب غیر قابل تصور است. برای آنهائی که به اهمیت احزاب و تشکل های سیاسی در مبارزه برای تحقق دموکراسی واقفند، این سوال مطرح است که آیا جبهه ملی ایران با سابقه ۶۰ سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی، میتواند نقش مهمی در رسیدن به دموکراسی ایفا کند؟ برای پاسخ به این سوال، به بررسی نهضت ملی و نقاط قدرت، ضعف، مشکلات و فرصت های بزرگترین تشکل آن، جبهه ملی ایران میپردازیم.

نهضت ملی ایران:
این نهضت ادامه دهنده نهضت مشروطه میباشد و در سخت ترین شرائط برای حفظ و تعمیق دستاوردهای آن مبارزه کرده است. اوج مبارزات نهضت ملی در جنبش ملی کردن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق بود که از حرکت های بزرگ مردم ایران برای رسیدن به استقلال، آزادی و دموکراسی بوده است. مصدق امروز نماد مبارزات مردم ایران برای رسیدن به آزادی و حق حاکمیت خود میباشد و افکار و مبارزات او نه تنها چراغ راه رهروان نهضت ملی بلکه مورد توجه و تائید رهروان آزادی و دموکراسی در ایران و ضامن ادامه راه از مسیر درست است.
از میان طرفداران نهضت ملی شخصیتی مانند دکتر شاپور بختیار برخاسته است که خطر پیدایش یک دیکتاتوری جدید تحت عنوان مذهب را تشخیص داد و برای دفع آن از هیچ کوششی فروگذار نکرد و در یکی از سخت ترین دوران تاریخ ایران مسئولیت نخست وزیری را پذیرفت. او پس از روی کار آمدن حکومت مذهبی نیز به مبارزه با جمهوری اسلامی ادامه داد، نهضت مقاومت ملی ایران را (که نگارنده نیز افتخار عضویت آن را داشته و دارد)، پایه گذاشت، و در مبارزه برای دموکراسی جان باخت.

مرکز تفکر و فلسفه نهضت ملی، انسان و خوشبختی اوست. انسان واقعی و ناکامل امروزی با همه نقاط قدرت و ضعفش. نهضت ملی برای رسیدن به جامعه ای آزاد و دموکراتیک مبارزه میکند و نه یک بهشت موعود یا جامعه بی طبقه آینده که با “انسانهای کامل” ممکن میشود و انسانهای امروز باید زندگی را بر خود و انسانهای دیگر سخت کنند و یا از آزادی چشم بپوشند تا شاید به آن انسان موعود تبدیل شوند. سیستم مورد نظر نهضت ملی، آزادی و دموکراسی و رعایت حقوق و آزادی های همه شهروندان است که در کشور های مختلف برتری خود را در بهبود وضع معیشتی مردم، صلح، آزادی، عدالت اجتماعی و امنیت بر نظام های دیکتاتوری یا تمامیت خواه نشان داده است.

جبهه ملی:
جبهه ملی تشکل در برگیرنده احزاب و شخصیت های ملی برای مقابله فکری و سیاسی با طرفداران وابستگی، دیکتاتوری و تامگرائی بوده است. در دوران ملی کردن صنعت نفت این جبهه که احزاب ملی در آن نقش مهمی داشتند، بازوی اجرائی دکتر مصدق و جنبش ملی بود. جبهه ملی همواره برای رعایت حقوق و آزادی های مردم مبارزه کرده است. پس از کودتای ۲۸ مرداد سازمانهای ملی و هواداران آنها هدف پیگرد قرار گرفتند و فعالیت خود را در آغاز چند سال در نهضت مقاومت ملی و پس از آن دوباره در جبهه ملی متمرکز نمودند. این سازمان علیرغم خفقان حاکم همچنان به مقاومت علیه دیکتاتوری محمدرضا شاه ادامه داد و در میان مردم به عنوان جبهه ای آزادیخواه و ملی اعتبار خود را همچنان حفظ نمود، به نحوی که محمدرضا شاه وقتی دیگر ادامه کار به منوال گذشته را ممکن ندید، از رهبران این سازمان، دکتر صدیقی و دکتر بختیار خواست که مسئولیت مقام نخست وزیری را به عهده گیرند.

کمبودها:
یک کمبود مهم جبهه ملی ایران، جز در دوره های استثنائی، نداشتن تشکل مناسب برای پیشبرد موثر اهداف و برنامه سیاسی خود بوده است. شادروان مهندس زیرک زاده اندیشمند و یکی از رهبران حزب ایران و جبهه ملی، این کمبود را به نحو زیر بیان کرده است[۱]:
“جبهه ملی که پایگاه دکترمصدق شناخته میشد فاقد تشکیلات حزبی بود و در یک قالب معین جای نداشت. احزاب ملی که اعضای رسمی این جبهه بودند نیروی قابل ملاحظه ای در اختیار نداشتند. در ایران ما گذشته از نقایصی که در حزبها بود (کمی تجربه، جاه طلبی، و گاهی فساد) همواره یک نوع بدبینی “مزمن” نسبت به حزب وجود دارد که بیشتر از خوی تک روی و پرورش خود محوری ما ایرانیان سرچشمه میگیرد. این بدبینی تا به امروز مانع شده که حزب بزرگی برای مدت طولانی به وجود آید”.

وی همانجا ادامه میدهد:
“نیروی مردم در اتحاد آنهاست و اتحاد مردم برای اینکه موثر و بادوام باشد باید به صورت حزب متجلی گردد. صحیح است که ما تجربیات تلخی از حزب داریم ولی چون راهی جز حزب برای عملی و با دوام کردن حکومت ملی وجود ندارد بنابراین باید در این راه همچنان قدم برداریم و اگر از هزار حزب نتیجه بد دیدیم باز هم برای بار هزار و یکم حزب تشکیل دهیم”.

به گفته مهندس زیرک زاده میتوان اضافه کرد که امروز برای پیشبرد دموکراسی نیاز به یک تشکل آنهم یک تشکل مدرن سیاسی برای امروز و آینده ایران داریم که قادر باشد آزادی، دموکراسی و جدائی دین از حکومت را در کشور مستقر نموده، از آن پاسداری کند. مدرن به معنی محوری بودن برنامه سیاسی و نه شخصیت ها، به معنی اینکه فعالین دارای آنچنان شخصیت محکم و دوراندیشی هستند که به پیشرفت کار و تقویت ارگانهای تشکیلات بیش از موقعیت مرحله ای خود اهمیت میدهند، به معنی گزیدن شایسته ترین افراد برای کارها و اینکه اعضا برای تحقق اهداف تشکل با هم همکاری دارند.

مشکل دیگری که امروز سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور مانند اکثر گروه های اپوزیسیون با آن روبروست، فقدان کادرهای سیاسی – تشکیلاتی بتعداد کافی بویژه از بانوان و جوانان است. این فقدان نتیجه عوامل و مشکلات گوناگون در جذب نیروهای جدید به فعالیت متشکل سیاسی در دو دهه اخیر است که موضوع بحث این نوشته نیست. نتیجه آنکه امروز جلب و جذب بانوان و جوانان، کوشش در انتقال تجربیات سیاسی – تشکیلاتی به آنان، همراه با بهتر نمودن امکانات ارتقاء کادرهای جدیدی که از دانش و شایستگی های سیاسی – تشکیلاتی لازم برخوردارند، یک نیاز اساسی برای ادامه کار این سازمان است.

اینکه ملیون بر سر اصول فکری و نکات مهم برنامه سیاسی اختلافی ندارند و اختلاف نظرها بیشتر حول برخورد به تاریخ و وقایع تاریخی دور میزند، خود را در این امر نشان داد که بخش های مهمی در مدت نسبتا کوتاهی توانستند در سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور بر سر منشور و رئوس برنامه سیاسی با یکدیگر توافق کنند. معهذا مشکل اتحاد ملیون هنوز کاملا برطرف نشده و کوشش برای حل آن همچنان ادامه دارد.

فرصت ها:
وجه عمده مبارزات امروز مردم رسیدن به آزادی و دموکراسی است و جبهه ملی سازمانی است که ۶۰ سال برای آزادی و دموکراسی در ایران مبارزه کرده است. علی رغم مشکلاتی که به آنها اشاره شد، امروز جبهه ملی امکانات و فرصت های کم نظیری دارد. مردم ایران فقدان آزادی را در همه زمینه ها مانند صلح، امنیت، بهبود زندگی، عدالت اجتماعی و با تمام وجود تجربه کرده اند. آزادی و دموکراسی امروز به عنوان یک نیاز اجتماعی احساس میشود و به آرزوی هموطنان آگاه تبدیل گردیده است. فکر وابستگی به قدرت های خارجی مانند روسیه و چین، انگلیس یا آمریکا، برای روشنفکران جذاب نیست. ایدئولوژی های طرفدار دیکتاتوری و تامگرا در میان مردم و روشنفکران خریداری ندارد. مردم در عمل نشان میدهند که به هم سرنوشتی خود و لزوم همبستگی ملی پی برده اند. شرائط برای اتحاد روشنفکران ایران بر اساس استقلال، آزادی، دموکراسی و جدائی دین از حکومت پس از مدتها و شاید برای اولین بار در تاریخ ایران، بسیار مساعد است.

برنامه سیاسی:
یک سوال در رابطه با جبهه ملی این بوده است که آیا جبهه ای که احزاب را نیز در بر میگیرد میتواند در همه زمینه ها، از جمله اقتصاد، برنامه ارائه دهد؟ با در نظر گرفتن اینکه هم جبهه ملی ایران و هم سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور در همه زمینه ها برنامه یا رئوس برنامه سیاسی ارائه داده اند، نظر بر این بوده است که جبهه ملی لازم است در همه زمینه ها دارای برنامه باشد و نباید به امید برنامه احزاب از ارائه برنامه سیاسی کوتاهی شود.

ساختار تشکیلاتی:
هدف جبهه ملی استقرار دموکراسی و تامین استمرار آن و هدف احزاب و تشکل های صنفی و سندیکائی، تحقق خواست و نظرات گروههائی از اجتماع است. در فقدان آزادی، احزاب و سندیکاها نیز امکان فعالیت آزاد، علنی و موثر را ندارند و به آزادی نیاز دارند. متمرکز نمودن فعالیت ها برای پیشبرد آزادی و دموکراسی تحت یک برنامه سیاسی اقدامی لازم برای نتیجه بخش تر نمودن تلاش هاست. توجه به این نکته از دشواریِ یافتن ساختارهای ممکن و منصفانه برای همکاری افراد و تشکل های ملی میکاهد. تصمیم کنگره دوم سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور (کنگره ندا و سهراب) در این رابطه در بهمن ماه ۱۳۸۸، پاسخی عملی به شرائط کنونی است. بنا بر این تصمیم: “هر یک از گروه ها یا احزاب ملی که مایل به همکاری با جبهه ملی است، میتواند … با اعزام یک نماینده با حقوقی برابر سایر اعضا به عضویت شورای عالی این سازمان در آید” [۲].
نتیجه:
جبهه ملی سازمانی است که در طول حیاتش همواره در راه مصدق و نهضت ملی قدم برداشته و دارای شصت سال تجربه مبارزه برای تحقق آزادی و دموکراسی در ایران است. درستی اهداف نهضت ملی امروز بیش از پیش روشن شده و صداقت رهروان آن در مبارزه برای آزادی و حق حاکمیت ملت یک واقعیت غیر قابل انکار است. چنانچه این سازمان در رفع کمبودهای خود بکوشد و حرکت های جدی بسوی تحقق یک تشکل مدرن بردارد، میتواند نقش تعیین کننده ای در استقرار آزادی و دموکراسی در ایران ایفا نماید.
یکی از مشکلات مبارزین قبل از بهمن ۵۷، قطع دیالوگ بین نسل های جدید و گذشته بود. لازم است به جریاناتی که تفکر ملی دارند و در پی ایجاد تشکل های جدید هستند توصیه کرد که پیش از اقدام، بررسی کنند که کدام کار موثر و صرفه جویانه تر است: پیوستن به سازمانی با شناسنامه روشن در مبارزه برای آزادی و دموکراسی و کمک به برطرف نمودن کمبودهای آن یا ایحاد گروهی جدید با صرف وقت و زحمت زیاد، که ممکن است همان اشتباهات گذشته را تکرار کند و بعد از مدتها تلاش، تازه به مرحله ای برسد که جبهه ملی ایران امروز پس از شصت سال مبارزه برای آزادی و دموکراسی، در آنجا قرار دارد.

۴ اردیبهشت ۱۳۸۹ برابر ۲۴ آوریل ۲۰۱۰

[۱] مهندس زیرک زاده، خاطرات، پرسش های بی پاسخ در سال های استثنائی / به کوشش دکتر ابوالحسن ضیاء ظریفی و دکتر خسرو سعیدی – انتشارات نیلوفر – ۱۳۶۷، ص ۳۳۸
[۲] گزارش کنگره دوم سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور
http://www.iranazad.info/jebhehkharej/jkh09/12/15gozareshkongreh.htm