پاره ای از خطرات بکارگیری انرژی هسته ای

بمناسبت تحویل نخستین محموله سوخت نیروگاه اتمی بوشهر

بررسی اخیر یک موسسه تحقیقاتی آلمان که از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۳ میلادی انجام گرفته نشان میدهد که احتمال ابتلا به بیماری سرطان خون در کودکانی که در شعاع پنج کیلومتری نیروگاه های هسته ای زندگی می کنند، بیشتر از حد متوسط است. ۷۷ کودک که در شعاع پنج کیلومتری شانزده نیروگاه هسته ای آلمان زندگی میکنند به سرطان و ۳۷ تن از آنان به سرطان خون مبتلا شده اند در حالیکه شمار متوسط مبتلا شوندگان کودک به سرطان و سرطان خون به ترتیب ۴۸ و ۱۷ نفر است. به گفته اداره “حفاظت در برابر اشعه” این کشور، نتیجه این بررسی با تحقیقاتی که در سراسر دنیا در این زمینه صورت گرفته، مطابقت دارد. دانشمندان هنوز توضیح فیزیکی روشنی برای این پدیده ندارند. اما آنچه مشخص است سمی بودن مواد رادیوآکتیو است که در بحث های مربوط به استفاده از انرژی هسته ای در ایران کمتر مورد توجه است.

مواد رادیو آکتیو مانند اورانیوم محیط را در معرض تابش اشعه هائی قرار میدهند که برای انسان و سایر موجودات بیولوژیک خطرناکند. نزدیکی و کار با این مواد اگر با احتیاط کامل و استفاده از ابزار و پوشش های ایمنی صورت نگیرد، میتواند کشنده باشد. تابش شدید اشعه میتواند ظرف چند ساعت به مرگ و تابش کمتر آن میتواند به مرگ تدریجی منجر شود. وجود مواد رادیوآکتیو برای انسان غیر محسوس است و نمیتوان با حواس پنج گانه (دیدن، شنیدن، لمس کردن، بوئیدن و چشیدن) به وجود آن پی برد. وجود آن را دستگاهی به نام شمارنده یا کنتور گایگر (Geigerzaehler) نشان میدهد که امروزه با چند صد یورو از فروشگاه های وسائل الکترونیکی قابل ابتیاع است. بدون این وسیله پی بردن به وجود مواد رادیوآکتیو فقط بطور غیر مستقیم، پس از مرگ و میر انسان ها و بالا رفتن ابتلا به سرطان و معمولا زمانی ممکن است که دیگر دیر شده و نجات جان مبتلایان ممکن نیست.

تابش بعضی از مواد رادیوآکتیو میلیون ها سال ادامه دارد و پس از پخش شدن این مواد در یک محیط، آن محیط برای مدت طولانی مسموم میشود. مردم شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن که هدف دو بمب هسته ای آمریکا در پایان جنگ دوم جهانی (در روزهای ۶ و ۹ اوت ۱۹۴۵) بودند، پس از نیم قرن، هنوز هم با عوافب این بمب ها دست و پنجه نرم می کنند و ساکنان دریای خزر بعد از گذشت ۲۰ و اندی سال از حادثه چرنوبیل با مشکل آلودگی دریای خزر و انقراض بسیاری از ماهیان و عدم کوچ بسیاری از پرندگان نادر به سواحل دریای خزر و همچنین آلودگی بسیاری از محصولات سیفی در این مناطق روبرو هستند[۱].

در حالیکه بمب های هسته ای هیروشیما و ناکازاکی قدرت انفجاری معادل ۱۳ کیلوتن داشتند، قدرت انفجاری بمب های هسته ای جدید بالغ بر ۲۵ مگاتن یعنی ۲۰۰۰ برابر آن است. نتیجه آنکه امروزه چند بمب هسته ای برای نابودی کل بشریت کافی است.
حتی در زمینه های صلح آمیز مانند نیروگاه های هسته ای، پزشکی و صنعتی نیز، استفاده از مواد رادیوآکتیو با مشکلات حل نشده ای روبروست. مهمترین این مشکلات زباله های هسته ای و خطر سوانح در نیروگاه های هسته ای میباشند که مورد بحث زیر است.

زباله های هسته ای
استخراج مواد رادیوآکتیو و بکارگیری آن در زمینه های مختلف با تولید مقادیر متنابهی زباله هسته ای همراه است. برای انبار نمودن این زباله ها هنوز راه هائی که از نظر متخصصین امنیت کامل انسان و محیط زیست رعایت گردد، یافت نشده است. امروز زباله های هسته ای از راه های مختلف، مثلا با استفاده از ترکیبات شیمیائی، پرس کردن یا قرار دادن در شیشه های مذاب و منجمد کردن شیشه، به بسته هائی جامد، غیر محلول در آب و آماده حمل و نقل نبدیل شده و سپس در بشکه های فلزی زرد رنگ با علامت رادیوآکیتو قرار میگیرند. اما کلیه این پیش گیری ها به علاوه انبار کردن بشکه ها در مخازن زیرزمینی که در یک توده سنگ حفر شده اند (تا آب حتی الامکان با زباله ها در تماس قرار نگیرد و پس از زنگ زدگی و تجزیه جداره بشکه ها نیز مواد رادیوآکتیو به کندی وارد محیط شوند)، از نظر متخصصین هنوز به معنی واقعی کلمه راه های “مطمئنی” برای جلوگیری از نفوذ و پخش مواد رادیوآکتیو در محیط زیست نیستند.
به دلیل تابش و سمی بودن دراز مدت، مواد رادیواکتیو باید هزاران سال بطور مطمئن انبار شوند. ایجاد مکان مناسب برای انبار کردن نهائی (Endlagerung) زباله های هسته ای مشکل و پرهزینه است و تنها شمار کمی از کشورها، سرمایه لازم برای آن را دارا هستند. همچنین شمار انبار ها برای دفن نهائی زباله های هسته ای در ۴۱ کشوری که از انرژی هسته ای استفاده میکنند محدود است. در چند کشور انبار ها برای زباله های درجه پائین تا متوسط رادیوآکتیو کار می کنند اما امروز هیچ انباری برای زباله های رادیوآکتیو درجه بالا در خدمت نیست[۲]. استفاده از مخازن زیر زمینی در کشورهائی مانند آلمان به علت خطرات احتمالی آن همواره با اعتراضات وسیع مردم روبرو بوده است. تظاهر کنندگان برای اعتراض و جلوگیری از حرکت قطارهای حامل زباله های هسته ای در مواردی خود را به ریل های قطار زنجیر کرده اند. خطر مواد رادیواکتیو دانشمندان هسته ای و جهانیان را گرفتار یک کابوس کرده، زیرا غرق کردن زباله ها در دریاها، دفن آنها در ورقه های یخی قطب های زمین، پرتاپ آنها با موشک به آسمان و غیره نیز هر کدام خطرات دیگری را در بر دارد و بمباران نوترونی زباله ها برای استفاده مجدد نیز مساله را حل نکرده است. بنابراین این سوال کاملا بجاست که “آیا ایران در این حد پیشرفتگی هست که زباله های هسته ای را خود به تنهایی و به روشی علمی نابود کند[۱]“؟

سوانح در نیروگاه های هسته ای
مساله دیگری که استفاده از انرژی هسته ای را قابل سوال میسازد احتمال سوانح در این نیروگاه هاست. این احتمال حتی در نیروگاه های مجهز کشورهای صنعتی پیشرفته نیز مساوی صفر نیست. نیروگاه های هسته ای محتاج بکار گرفتن دستگاه های پیچیده کنترل، تنظیم (regulation)، ایجاد برودت و غیره است. یک اشتباه در عملکرد هر یک از این دستگاهها میتواند علی رغم دقت متخصصین در ساختن و نصب آنها فجایعی مانند آنچه که در چرنوبیل اتفاق افتاد یا فجایعی عظیم تر از آن را به بار آورد. ادعای متخصصین این صنعت مبنی بر اینکه این دستگاهها “برای همیشه بدون اشتباه عمل می کنند”، قابل قبول نبوده و بیهوده نیست که صدای مخالفین بهره گیری از نیروگاه های هسته ای در کشورهای پیشرفته هر روز بلندتر میشود.
در کشورهائی که دارای نیروگاه هسته ای و مطبوعات آزاد هستند هر چندگاه خبر پیدایش ایرادی در یکی از نیروگاه های هسته ای در رسانه ها منعکس میشود. خبر رسانی آزاد، شفاف و کنترل دموکراتیک مسئولین امور توسط مردم و نمایندگان واقعی آنها، میتواند خطر را تا حدی تقلیل دهد. علی رغم حساسیت زیاد مردم، در این کشورها نیز، بی توجهی مهندسین و مسئولان نیروگاه ها به خطرات و عواقب سوانح برای انسان و محیط زیست و کوشش برای پوشاندن آن از مردم، بارها مشاهده شده است. روشن است که در کشورهائی مانند ایران که مطبوعات آزاد نبوده و روزنامه نگاران در حالت عادی نیز چند قدمی با زندان و قتل های مرموز فاصله ای ندارند، خبر رسانی از این هم مشکل تر است. خبر مرگ مشکوک دکتر “اردشیر حسین پور” دانشمند هسته ای جمهوری اسلامی که با تاخیر و شش روز پس از حادثه و دفن وی انتشار یافت یک نمونه است[۳]. علت بطور مبهم “گازگرفتگی” اعلام شد اما بالاخره روشن نشد که علت واقعی چه بوده و چه پیشگیری هائی برای جلوگیری از تکرار آن صورت گرفته است. در چنین شرایطی که سران حکومت اخبار را بنا به میل و اراده خود تغییر میدهند و در فقدان کنترل دموکراتیک، اطلاع رسانی در مورد سوانح مشکل است و خطر سوانح فاجعه بار و خسارت آمیز علیه مردم و محیط زیست به مراتب بیشتر از دموکراسی های پیشرفته میباشد.

سران حمهوری اسلامی، انرژی هسته ای را موهبتی برای کشور قلمداد میکنند بدون اینکه کوچکترین اشاره ای به خطرات این تکنولوژی برای سلامت، جان مردم و محیط زیست بنمایند. نا آگاهی مردم از خطراتی که بکارگیری انرژی هسته ای در بر دارد، میتواند نتایج خطرناکی به بار آورد. یک دغدغه کارشناسان هسته ای برای مثال سرقت مواد رادیوآکتیو توسط افراد ناآگاه است که به امید فروش آن در بازار سیاه، خود و محیط را شدیدا دچار مخاطره میسازند.

زمانی که چنین صنعتی در کشور بکار گرفته میشود، کافی نیست که چند متخصص از خطرات آن آگاه باشند و راه های مبارزه با مشکلاتی که برای محیط زیست و مردم پیدا میشوند را بدانند. لازمه استفاده از چنین صنعتی آگاه ساختن عموم از خطرات آن، داشتن برنامه های مناسب برای مقابله با هر خطر، تعلیم و آماده ساختن گروه های امدادی لازم، تدارک و ذخیره دارو و آماده داشتن امکانات در بیمارستان ها برای مقابله با سوانح هسته ای است.

بنابر آنچه که رفت حتی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای نیز با خطراتی چه بسا فاجعه آمیز برای مردم و محیط زیست همراه است. فقط در آزادی و در زمان وجود کنترل دموکراتیک مردم و هنگامی که خطرات و فوائد بکار گیری این انرژی بطور کامل مورد بحث قرار گرفته و برای عموم روشن شده باشد، میتوان در مورد استفاده از آن تصمیم گرفت.

۳۰ آذر ۱۳۸۶ برابر ۲۱ دسامبر ۲۰۰۷

[۱] خانم شیلا پارسی در صفحه http://www.zananesolh.com/shownews.asp?60
[2] ویکی پدیای آلمانی
[۳] نگاه شود به خبر سایت: http://www.iranvajahan.net/cgi-bin/news.pl?l=fa&y=1385&m=11&d=01&a=3