مساله قومی در ایران

متن سخنرانی همایون مهمنش
در میز گرد جمهوری خواهان دموکراتیک و لائیک
پاریس ۱ ژوئیه ۲۰۰۵

قبل از شروع بحث اشاره کوتاهی به روش خردگرائی منقدانه (kritischer Rationalismus) کارل پوپر و تفکر جامع (Vernetztes Denken) که پایه گذاران آن فردریک فستر، گونتر اسیمیتس و دیتریش دورنر به شمار میروند برای بررسی و پیدا کردن راه حل سیستم های پیچیده، از جمله مسائل اجتماعی میپردازیم. بحث مفصل تر آن در (۴) آمده است.

مشکل و راه حل

کارل پوپر میگوید “باید مشکلی داشت نه موضوعی”. واقعا هم ما گاهی اوقات بجای پیدا کردن مشکلات و ارائه راه حل برای آنها، اهداف خاص خود را دنبال میکنیم. پیدا کردن مشکل و حل آن برایمان فرعی است و اصل، موضوع یا ایدئولوژی است که می خواهیم آنرا عملی کنیم. روش خرد گرائی منقدانه حکم میکند اول مشکلی را که میخواهیم برطرف کنیم معلوم کنیم، سپس راه، هدف یا اهدافی را که باید برای حل آن مشکل دنبال کنیم تعیین نمائیم.

وقتی قصد مسافرت داریم مقصد مسافرت ما هدف ما است. برای اینکه به مقصد برسیم، باید اول مقصد مشخص باشد، سپس راه درست انتخاب شود و از وسیله نقلیه مناسب برای رسیدن به مقصد استفاده کنیم. اگر حرکت کنیم بدون اینکه مقصد معلوم باشد یا راه ما درست نباشد یا از وسیله نقلیه مناسب استفاده نکنیم، احتمال رسیدن ما به مقصد کم است. اگرچه این نکات بدیهی به نظر می رسند ولی اگر در اعمال خود دقت کنیم می بینیم که چگونه در زندگی روزانه نیز مکررا به همین بدیهیات توجه نمی کنیم. برای مثال اغلب فراموش می کنیم قبل از مسافرت، نقشه را مطالعه و بهترین راه را انتخاب کنیم.

گاهی فراموش می کنیم که مشکل اساسی ما بهبود زندگی مردم است و حتی اگر به ایدئولوژی و یا نظری متمایل شده ایم به این علت بوده است که در آغاز این تصور را داشته ایم که تحقق بخشیدن به آن ایدئولوژی باعث بهبود زندگی مردم میشود. در اینجا بهبود به معنی رفاه نسبی، امنیت و آزادی است. پس لازم است توجه داشته باشیم که اهداف و برنامه های ما نمیتوانند هیچگاه در تضاد با هدف بهبود زندگی مردم قرار گیرند و بالاترین هدف ما بهبود وضع زندگی مردم و رسیدن به جامعه ای آباد و شکوفا که مردم در آن در رفاه نسبی، امنیت، آزادی و دموکراسی زندگی کنند میباشد.

تفکر جامع

داشتن تحلیل فکر شده و جامع برای مشخص کردن مشکل، انتخاب هدف و راه، پیش شرط فعالیتها و اقدامات ضروری است.

نمونه یک تحلیل غیر جامع: در اواخر حکومت محمد رضا شاه بخشی مهمی از آزادی خواهان بجای آنکه استقرار آزادی و دموکراسی را هدف قرار دهند، فقط خواهان سرنگونی دیکتاتوری شاه شدند. در نتیجه این اشتباه ظاهرا کوچک آنها از روحانیونی پشتیبانی کردند که از سرنگونی رژیم تنها رسیدن به قدرت را در نظر داشتند و پس از قدرت یافتن، حاکمیت را که حق مردم است از مردم سلب و در قانون اساسی از آن خود قلمداد کردند.

می بینیم که توجه نداشتن به همه جوانب تعیین کننده و درنتیجه انتخاب هدف و راه نا مناسب برای آن میتواند نتایج منفی و گاه خطرناکی برای جامعه در بر داشته باشد. وقتی تحلیل ما جامع نباشد و مشکل اساسی را پیدا نکنیم به احتمال هدف و راه ما نیز اشتباه خواهد بود.

گونتر اوسیمیتس می نویسد: “زمانی که با مسائل پیچیده سیستم، دستگاهی از مسائل بهم گره خورده و دینامیک روبرو هستیم، مغز ما اشتباه میکند: ما خود را با گره ناراحت کننده سرگرم کرده و سیستم را نمی بینیم. در نظر نمی گیریم که در یک سیستم داده ای تغییر نمیکند بدون اینکه داده های دیگر را نیز با خود تغییر دهد”.

گاهی برای مسائل اجتماعی تحلیل هائی ناقص ارائه میدهیم به امید آنکه در حین عمل همه چیز خودش درست شود. اما تجربه نشان میدهد که حتی وقتی تحلیل و راه حل های ما در بحث و بررسی درست به نظر می رسند و ضعفی نشان نمی دهند چه بسا وقتی وارد عمل شویم به اشکالات پیش بینی نشده بر خورد میکنیم. به طریق اولی زمانی که تحلیل ما از آغاز همه جوانب را در نظر نگیرد گرفتار مشکل خواهیم شد.
بحث در مورد مساله قومی چنانچه از راه های درست صورت پذیرد میتواند هم به بهبود سازماندهی و اداره کشور یاری رساند و به بهتر شدن زندگی به ویژه در استان های محروم کشور کمک کند و هم باعث استحکام و اعتلای دموکراسی و عدالت اجتماعی در جامعه ایرانی گردد. اما “قوم گرائی” افراطی میتواند منجر به تنش، کشمکش، جنگ و عقب ماندگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن جامعه ای شود که می خواستیم با قوم گرائی خود به آن خدمت کنیم. همینطور بی توجهی و یا انکار مشکلات و نیازهای مادی و معنوی مردم در مناطق مختلف کشور تحت عنوان حفظ وحدت ملی میتواند خود زمینه شکننده شدن دقیقا همین وحدت ملی را فراهم آورد.

مبارزه ما برای آنست که همه مردم کشور خود را سر فراز، در آرامش، آسایش و آزادی کامل ببینیم. خواست ما بهبود و بالا بردن سطح زندگی همه مردم ایران است.

مثال دیگر برای راه حل غیر جامع: کردستان مستقل

آقای طالبانی رئیس جمهوری عراق در مصاحبه ۲ شهریور ۱۳۸۳ با خبرنگار روزنامه نویه تسوریشر تسایتونگ ابراز کرد که تشکیل یک کردستان مستقل نمیتواند هدف مبارزات کردهای عراق باشد زیرا این امر عملی نیست. این صحبت آقای طالبانی، فردی است که سال ها مبارزات مردم کرد را رهبری و برای این هدف مبارزه کرده و امروز در یک مقام بالای مسئولیت کشوری است.

واقعیت هم اینست که یک کردستان مستقل نافی تمامیت ارضی کشورهای منطقه است و هیچ کدام از این کشور ها نه میخواهد و نه میتواند تغییری را در مرزهای خود تحمل کند. با تجربه ای که از کشور های مختلف داریم میدانیم که هرگونه کوشش در تعریف جدید مرزها و یا تغییر آن میتواند به خشونت و جنگ بیانجامد. با تمام احترامی که برای مرم چچن قائلیم و تجاوزات دولت روسیه به این کشور را محکوم میکنیم، اما واقعیت اینست که جنگ این کشور و روسیه هم به مردم چچن و هم به مردم روسیه ضررهای فراوان زده است و در شرائط کنونی به بهبود زندگی مردم هیچ یک از آنها کمکی نکرده است.

نمونه یک هدف گذاری غیر جامع را در مورد رهبران کرد شاهدیم. آنها از مدت ها پیش هدف قوم کرد را خود مختاری و استقلال کردستان تعیین کردند. برای تحقق این هدف زنان و مردان زیادی زندگی و جان خود را از دست دادند و صدمات زیادی به این قوم در ترکیه، عراق، سوریه و ایران و هم به این کشور ها وارد آمد.

چون این هدف غیر عملی بود پشتیبانی بخشی از مردم کردستان کافی نبود و مبارزین کرد برای تحقق آن گاه از شوروی، گاه از آمریکا یا کشورهای دیگر کمک گرفتند. در اغلب موارد کمک کنندگان در عوض اینکه بهبود وضع مردم کرد و یا حتی استقلال آنان در نظرشان باشد، از آنان به عنوان اهرمی برای پیشبرد سیاست های خود استفاده می کردند و وقتی به هدف خود میرسیدند به یکباره آنان را گاهی حتی در بدترین شرائط به حال خود رها می کردند.

مساله قومی در ایران

بنظر نگارنده مشکلات اساسی زیر وجود دارند:

۱٫ سطح زندگی مردم در غالب استان های مرزی پائین تر از سطح زندگی متوسط مردم در ایران است. احسان هوشمند و ناهید کوهشکاف (۱) آمارهائی جمع آوری نموده اند که درصد شهرنشینی، امکانات بهداشتی و درمانی، تعداد پزشک عمومی و متخصص، امید به زندگی، در صد باسوادان در جعیت شش ساله و بالاتر، درصد بیکاران، درصد جمع فعال در بخش کشاورزی و صنعت، تعداد کارگاه های بزرگ صنعتی، ارزش سرمایه گذاری در کارگاه های صنعتی، استفاده از مدیران بومی در مناطق کردنشین و شاخص های فرهنگی استان ها را بررسی نموده و به نتایج زیر رسیده اند:

” .. تا سال ۱۳۵۵ بر اساس مطالعه بانک جهانی در میان ۱۷ کشور برگزیده جهان از شمال و جنوب، برزیل و ایران بیشترین اختلاف منطقه ای با معیار سرانه تولید نا خالص منطقه ای را داشته اند. آمارهای مربوط به شاخص های توسعه در سال ۱۳۵۵ نابرابری وتفاوت در سطح برخورداری از شاخص های اجتماعی و انسانی توسعه را به نفع چند استان محدود در کشور به نمایش میگذارد. تفاوت در برخی شاخص ها از جمله امکانات بهداشتی و درمانی به حدی بود که در مناطق محروم به نسبت سهم جمعیتی تا برابر کمتر از مناطق برخوردار مشاهده میشود. تمرکز نیروهای متخصص و نیز توجه به اصلاح زیر ساخت ها و نیز تخصیص اعتبارات دولتی به شکل نابرابر در میان استان های کشور سبب شد تا سیمای توسعه در ایران در عرصه های مختلف انسانی، اجتماعی و صنعتی و اقتصادی کاملا نا برابر، نا متوازن و متمرکز باشد”.

به گفته این محققین در جمهوری اسلامی اقداماتی نیز “در جهت شناسائی مناطق محروم و در جهت حذف تبعیض و نابرابری های منطقه ای به عمل آمد. بر این اساس دولت مرکزی موفقیت هائی را نیز در عرصه محرومیت زدائی و ارتقا شاخص های توسعه در استانهای محروم از جمله مناطق کردنشین کشور کسب نمود به نحوی که شکاف دسترسی به امکانات و تسهیلات آموزشی، بهداشتی و رفاهی در برخی موارد به نصف کاهش یافت. اما با تمام این تلاشها هنوز هم استانهای کشور از نظر نرخ رشد شاخص های توسعه انسانی و اجتماعی در رده های مختلف برخوردار، نیمه برخوردار و محروم قابل تفکیک هستند که متاسفانه استانهای کرد نشین کشور خصوصا کردستان، ایلام و آذر بایجان غربی در رده سوم یعنی استانهای محروم قرار میگیرند. از سوی دیگر در رابطه با شاخصهای اقتصادی و صنعتی توسعه تمرکز گرائی صنعتی تا حدی پس از انقلاب اسلامی تعدیل شده است اما هنوز هم استانهای کردنشین کشور موقعیت مناسبی را در فرایند توسعه صنعتی کشور بدست نیاورده اند و حتی در مواردی رتبه های متنازلی نسبت به گذشته کسب نموده اند”.

محققین اضافه می کنند “ذکر این نکته ضروری است که در کنار مناطق کرد نشین کشور، بخش وسیعی از مناطق مرزی کشور همچون هرمزگان و خراسان (مرز شرقی) و … به لحاظ شاخص های توسعه وضعیت مشابهی را نمایش می دهند. ضمن آنکه جزیره های محرومیت و توسعه نیافتگی حتی در نزدیکی پایتخت کشور واقعیتی انکار ناپذیر است. لذت «عامدانه» بودن توسعه نیافتگی بخش هائی از کشور نمیتواند به لحاظ علمی و کارشناسی مورد تائید قرار گیرد. کما اینکه هیچ گونه سند تاریخی و یا علمی موید عامدانه بودن کم توجهی به مناطق کمتر توسعه یافته کشور در طی بیش از پنجاه سال نظام برنامه ریزی کشور نمی باشد”.

نویسندگان سپس نتیجه می گیرند:”اما این واقعیات موجب نمی شود که در برنامه های آتی توسعه کشور روند سابق تداوم یابد. بلکه وضعیت نابرابر موجود در اقصی نقاط کشور ایجاب می نماید که محرومیت زیادی و گسترش عدالت اجتماعی در الویت های برنامه ریزی کشور قرار گیرد. بی گمان توجه بیشتر به مناطق محروم و خصوصا مناطق کرد نشین کشور یکی از عوامل اساسی تحکیم بنیان های همبستگی ملی به شمار میرود”.

ذکر این نکته نیز لازم است که رشد متفاوت مناطق مختلف کشور مشکلی است که حتی کشورهای پیشرفته نیز وجود دارد. برای نمونه مناطق نزدیک به مرز آلمان شرقی سابق در آلمان غربی رشد متناسبی نداشته اند و حکومت آلمان سرمایه گذاری در این مناطق را با وسائل ممکن مانند دادن وام های کم بهره تشویق میکند. روشن است تفاوت ها در کشورهای یاد شده به مراتب کمتر از تفاوت ها در ایران است.

۲٫ فرهنگ و زبان های قومی امکانات کافی برای رشد و شکوفائی بیشتر ندارند.
کدام ایرانی خرد گرا به خود نبالید وقتی گروه هنرمندان کرد هنگام دریافت جائزه صلح از طرف شیرین عبادی هنرنمائی کرد؟ کدام ایرانی به خود نمیبالد وقتی گروه های هنرمندان ترک، لر و … به زبان های قوم خود و با لباس های محلی به نمایش می پردازند؟ اگر بنیاد گرایان مذهبی را کنار بگذاریم غیر قابل تصور است سایر هموطنان ما پشتیبانی همه جانبه از زبان، موسیقی و فرهنگ های محلی که جزئی از فرهنگ غنی ایرانی هستند به عمل نیاورند.

۳٫ تمرکز فوق العاده در کشور و عدم توجه کافی به ضرورت رشد کادر های سیاسی، فرهنگی، محلی در استان ها. بخش قابل ملاحظه از کارهائی که میتوانند و باید در استان ها انجام گیرند هنوز در مرکز صورت میگیرند.

مشکلات فوق همراه با فقدان آزادی، فقدان محیط بحث و بررسی آزادانه برای بر طرف کردن مشکلات و در مواردی عدم آگاهی کافی از تجربیات به دست آمده در سایر نقاط جهان، دست به دست هم داده و باعث پیدایش قومیت گرائی افراطی میان عده ای از روشنفکران قومی و مشکلات روبنائی جدیدی شده است. از طرف دیگر مثلا رویدادهای آذربایجان در اواخر جنگ دوم جهانی و نقش اتحاد جماهیر شوروی در آن باعث شده که گاهی با پیشنهادات منطقی روشنفکران قوم گرا نیز با بدبینی برخورد می شود.

پیشنهاداتی که تا کنون از طرف گروه های قومی طرح شده اند اغلب ساختاری هستند مانند تمرکز زدائی، خودمختاری و فدرالیسم. باید توجه داشت مسائلی که ما با آن روبرو هستیم در بسیاری کشورهای دیگر با شدت و ضعف بیشتر یا کمتر وجود داشته اند. نگاهی به راه حل های انتخاب شده نشان می دهد که هر کشور راه حل ویژه خود را پیدا کرده است. پس اگر یک راه حل برای کشوری مثبت بود، لزوما همان راه حل برای ایران هم مناسب نمی باشد. در دنیا یک نسخه پیچیده و روشن برای تمرکز زدائی، خودمختاری و یا فدرالیسم وجود ندارد. مثلا در انگلستان تقسیم مسئولیت ها میان مرکز و استان طور دیگری حل شده است تا مثلا در فرانسه. فدرالیسم در آلمان با فدرالیسم در سویس و هردو با فدارلیسم آمریکا تفاوت های اساسی دارند. پس اگر راه حلی ارائه میدهیم باید نشان دهیم که واقعا برای ایران نیز مناسب است، مشکلات ما را رفع می کند و جامع است یعنی مشکلات بزرگ تر جدیدی ایجاد نمی کند.

به اعتقاد نگارنده تغییر ساختاری لازم استقرار دموکراسی و آزادی است و این تغییر همانطور که در زیر خواهیم دید بهترین امکان برای تمرکز زدائی و حل سایر مشکلات قومی را فراهم میکند.

قبل از پرداختن به راه حل ها لازم است روشن شود که بر قراری نظام استبدادی در ایران – به ویژه در دوران پس از مشروطیت – سلطه یا تفوق قوم خاصی نبوده است. آنچه که همواره مورد تهدید و تجاوز قرار گرفته، آزادی های فردی و اجتماعی و حق حاکمیت مردم بوده است. تا قبل از انقلاب مشروطیت هویت ملی ایرانیان حالت سنتی داشت و بیشتر از بالا و گاه با زور بازوی قبایل مختلف بر پا شده بود. هویت ملی ایرانی بر اساس قبول حق حقوق یکدیگر توسط آحاد ملت بیشتر از انقلاب مشروطیت به بعد رواج یافت «احمد اشرف (۱)».

استقرار حاکمیت ملی و بهبود زندگی مردم، شرط اساسی حل مساله قومی

این سوال مطرح است که چرا در روسیه، یوگسلاوی، عراق و در مواردی ایران اختلاف نظر میان اقوام یا میان آنها و دولت مرکزی بیشتر و در کشورهای با سابقه دموکراسی این اختلافات به مراتب کمتر به خشونت و تعمیق اختلافات می انجامند؟ میدانیم که در بلژیک، کانادا حتی فرانسه میان اقوام یا اقوام و دولت اختلافاتی وجود دارند ولی این اختلافات هیچگاه به خشونت مهمی نکشیده است. چرا در چچن، یوگسلاوی و رواندا هزاران نفر به علت اختلافات قومی کشته میشوند ولی مثلا در بلژیک علی رغم اختلافات قومی آشکار از تلفات صحبتی نیست؟

در اینجا چند عامل تعیین کننده به نظر می رسند. دموکراسی، سطح زندگی مردم و سطح فرهنگ سیاسی که خود تا حد زیادی نتیجه زندگی در دموکراسی است. وقتی دقت میکنیم می بینیم هر جا که آزادی و دموکراسی بیشتر حاکم و سطح زندگی مردم بالاتر بوده بهمان نسبت تنش و خشونت به حد اقل رسیده و سطح فرهنگ سیاسی بالا رفته است. نشانه بالا رفتن فرهنگ سیاسی آن است که طرفین در صدد گفتگو، تحمل، تفاهم و احترام به نظر یکدیگرند و داوطلبانه اقدامی که ممکن است باعث سوء تفاهم دیگری و یا قطع ارتباط شود، نمیکنند. کوشش دارند رابطه با طرف مقابل را حفظ کنند در عین اینکه دیدگاه و نظرخود را با صراحت ولی دوستانه با وی در میان می گذارند.

طرفداران دموکراسی خواهان گفتمان و تفاهم هستند. دیکتاتوری ها نه توان گفتمان و تفاهم را دارند و نه از اتحاد و تفاهم ملی خوشنود میشوند. آنها در مواردی هم که خود را در خطر ببینند کوشش میکنند به اختلافات دامن زنند و مشکلات را بیشتر کنند.

در دموکراسی کلیه آحاد ملت صرفنظر از قومیت، مذهب، نژاد و جنس از حقوق مساوی برخوردارند. تقویت خود گردانی های محلی و همچنین پشتیبانی از سنن و فرهنگ اقوام، صلح و تفاهم و تساوی کامل میان همه مردم، لازمه و باعث بقای دموکراسی است. در سایه آزادی و در محیطی سالم و خالی از تشنج میشود مشکلات را طرح نمود و مناسب ترین راه حل ها پیدا کرد. طرح روشن خواسته ها و فعالیت سیاسی بدور از خشونت برای تحقق بخشیدن به آنها حق همه مردم ایران است.

نخبگان قومی وظیفه دارند که هویت و مقاومت جامعه در برابر قدرت حاکم را به صورت ملی و همگانی در آورند نه اینکه آنرا در قالب محلی و قومی نگاه دارند و یا با متمرکز نمودن نیروها روی مسائل متعدد همه خود و هم مبارزه برای دموکراسی را تضعیف کنند.

قوم گرائی افراطی گاهی باعث میشود روشنفکران تصور کنند قوم آنان میتواند به تنهائی با مشکلات روبرو شود و در سطح جهانی نقشی ایفا کند. حال آنکه امروز حتی کشورهای بزرگ دنیا نیز دریافته اند که به تنهائی کاری از پیش نمی برند و به متحدینی نیاز دارند. به این جهت اکثرا به دنبال بستن پیمانهای گوناگون با دیگران و بخصوص کشورهای مجاور خود هستند.

پس مبارزه با هدف استقرار حاکمیت ملی که تساوی کلیه آحاد ملت در مقابل قانون جزئی از آنست یک قدم اساسی و زیر بنائی برای حل مسائل قومی است و اتحاد و همکاری همه دموکرات های ایران در این راه ضروری است. تحقق دموکراسی و همراه آن عدالت اجتماعی نیاز به اتحاد و پشتیبانی اکثریت قاطع مردم ایران دارد. این هدف اساسی است و درست آنست همگی ما از پراکنده نمودن نیروها خود داری نموده، و آن را در صدر برنامه های خود قرار دهیم.

ملیت در دموکراسی که اصل شهروندی، برابری آحاد ملت بدون در نظرگرفتن قومیت، جنسیت، اصل و نسب، نژاد، زبان، زادگاه و منشا عقیده و ایمان، باورهای سیاسی و مذهبی در مقابل قانون در قانون اساسی کشور تضمین شود، احساس هویت ملی به معنای مدرن آن تعمیق خواهد یافت. در دموکراسی مذاهب (شیعه، سنی، مسیحی، یهودی، زرتشتی و غیره) یا اقوام (فارس، ترک، کرد، ترکمنی، عربی، عبری و ارمنی و غیره – صرفنظر از اینکه فارس ها را یک قوم بشمار آوریم یا نه -) در مقابل قانون مساوی هستند.

نگاهی به سرعت رشد کشورها در دنیای امروز، بخصوص کشورهائی که از نظر دموکراسی پیشرفته اند و خرد را در حل مسائل بکار میگیرند، نشان میدهد که اگر ما در عوض حل مشکلات خود در جنگ و جدال با یکدیگر باشیم، عقب افتادگی ما افزون میشود.

متاسفانه وقتی حتی به کشورهای دموکرات جهان در اروپا و آمریکای شمالی مینگریم متوجه میشویم که آنها در سایر مناطق جهان تا کنون بیشتر از دیکتاتورهائی مانند محمد رضا شاه، خمینی، طالبان، صدام پشتیبانی کرده اند و به رهبران دموکرات و معتدل مانند مصدق، بختیار، لومومبا و آلنده به سبب دفاع آنان از منافع ملیشان بی اعتنائی نموده و یا حتی عناد ورزیده اند. علت اینست که در جهان رقابت شدید است و کشورهای قدرتمند از تمام وسائل استفاده می کنند تا جریان مواد خام را به کشورهای خود تضمین نمایند. بنابراین باید عقل و خرد خود را به کار گیریم و به دام هائی که برای ما می چینند نیافتیم. “قومی گرائی” افراطی و “ملی گرائی” افراطی بجای تساهل و اعتدال هر دو ما را به چنین دام هائی می اندازند.

حمله صدام حسین به ایران و از بین رفتن ملیونها نفر، خسارات عظیم، سرازیر شدن پول های ملت ما به جیب سودا گران اسلحه و تضیف موقعیت ما و اعراب در جهان یک نتیجه از ندانم کاری های خمینی و رژیم او بود. اسرائیل و آمریکا قبل از آمدن خمینی میدانستند که او در اثر دشمنی با اعراب مصر خواهد بود و هم ایرانیان و هم اعراب را سر گرم جنگ خواهد نمود. بدین ترتیب اسرائیل خواهد توانست در این مدت به برنامه های خود بپردازد(۳). این بود که به مقاومت مردم در مقابل افراطی گری خمینی اعتنائی نکردند و مثلا در ارتش موانعی را نیز از سر راه وی برداشتند. نتایج مذهب و یا قومیت گرائی افراطی را نه تنها در ایران بلکه پس از فروریزی اتحاد جماهیر شوروی در اروپای شرقی، در بالکانیزاسیون و در نسل کشی روآندا دیده ایم.

صدهاهزار عراقی در اثر حمله آمریکا به عراق جان خود را ازدست داده اند. این کشور دست به حمله زد زیرا آن را به نفع خود می دانست. حال آنکه نتایج امروز آن حمله قابل پیش بینی بود. امروز اگر آمریکا صحبت از دموکراسی در منطقه میکند باز هم بیشتر به جهت منافع و استراتژی جهانی خودش است. ما از این اقدام خوشوقتیم در عین اینکه میدانیم هرکشور منافع خود را دارد و ما در مبارزه برای دموکراسی در اصل فقط میتوانیم بر اراده ملت خود تکیه کنیم.

اما با استقرار دموکراسی مشکلات قومی طرح میشوند اما هنوز حل نمیشوند و باید با روش های درست برای حل آنها همراه با بهبود زندگی مردم قدم برداشت.

روش برخورد به پیشنهادات برای حل مشکلات قومی

روش خرد گرائی انتقادی و تفکر جامع برای حل مسائل اجتماعی رعایت نکات زیر را در ارائه راه حل برای مسائل اجتماعی ضروری می داند:

راه حل هائی که انتخاب می کنیم حتی الامکان طوری باشند که اگر به نتیجه نرسیدیم و یا نتیجه منفی بود، ضررهای بزرگ یا غیر قابل جبرانی نداشته باشیم.
به دنبال راه حل های جهانشمول و مدل های عمومی نباشیم بلکه در فکر پیدا کردن راه حل برای مسائل خاص خود باشیم. پیدا کردن راه حل های جهان شمول هم وقت بیشتری می گیرند و هم ممکن است در موارد خاص نتایج خوبی ندهند. باید حتی الامکان از ایدئولوژیک دیدن مسائل خود داری کنیم.
تمرکز زدائی با رعایت روش و نکات فوق از یکطرف ظرفیت و توان کلی جامعه را بالا میبرد و از طرف دیگر کادرهای اداری، سیاسی و اقتصادی لازم برای اداره بیشتر امور را در استان ها به وجود می آورد که میتوانند هم در سطح محلی و هم در سطح کل جامعه منشا اثر باشند. «احسان هوشمند و ناهید کوهشکاف (۱)».

نکاتی که باید در اجرای هر راه حل پیشنهادی رعایت شوند عبارتند از:
الف – مبارزه برای حل مسائل قومی اگر با خواست حفظ تمامیت ارضی همراه نباشد، خطر تجزیه را در بر دارد، تهدیدی برای صلح در منطقه، منافی هدف بهبود وضع مردم و استقرار دموکراسی و نتیجتا نقض غرض است.
ب – زبان فارسی زبان رسمی کشور و به عنوان وسیله ای برای ارتباط در سطح ملی لازم است. زبان فارسی با پشتوانه غنی سرمایه ای است که اگر آنرا نداشتیم باید آنرا ایجاد مینمودیم.

بحث در مورد راه های عملی حل مشکلات قومی پس از تعیین اهداف و خطوط اصلی کار بیشتر به یک امر کارشناسی تبدیل میشود. مهمترین نکته توجه به خواست های طرح شده و برخورد به آنهاست. لازم است نقد و بحث در مورد این پیشنهادات حتی الامکان به صورت علنی و شفاف صورت گیرد تا سطح آگاهی عموم در مورد امکانات و مشکلات بالا رود.

اخیرا طرفداران‌ جنبش‌ قوم‌ گرایانه‌ در آذربایجان‌ خواسته های خود را جمع آوری و در سندی ارائه داده اند که در ۸ تیرماه ۱۳۸۴ برابر ۲۹ ژوئن ۲۰۰۵ در سایت اعتماد انتشار یافت. ارائه این سند علی رغم اینکه بعضی نکات آن مثلا “جلب‌ مشارکت‌ مردمی از طریق‌ توزیع‌ قدرت‌ سیاسی” هنوز به حد کافی دقیق نیست، اقدامی ارزنده است و بنظر میرسد غالب نکات آن مورد نظر سایر گروه های قومی نیز باشد. دقیق تر نمودن ین خواست ها، در بحث و بررسی بخصوص با کارشناسان باید قدم های بعدی باشند. چنین بحث ها اگر با احترام به اختلاف نظرها، تساهل، خردگرائی و با روحیه مسئولانه صورت گیرند نه تنها کمکی اساسی به رشد آگاهی همه ما از امکانات، موانع، مشکلات خواهد بود، بلکه همانطور که قبلا اشاره رفت کمک به بهتر نمودن ساختارها و همچنین تقلیل سو تفاهمات و تقویت همبستگی ملی ما خواهد بود.

نظرات طرفداران‌ جنبش‌ قوم‌ گرایانه‌ در آذربایجان به عنوان پایه بحث کارشناسی:
اطلاع‌رسانی بی‌طرفانه‌ در رسانه‌های ملی و نظارت‌ بر کار مطبوعات‌ محلی و قومی در مناطق‌ آذری‌نشین
‌توجه‌ به‌ تفاوت‌های فرهنگی اقوام‌ در رسانه‌ها و احترام‌ گذاشتن‌ به‌ زبان‌ها و گویش‌های محلی در محصولات‌ فرهنگی تولیدی صدا و سیما
فراهم‌ کردن‌ امکان‌ تدریس‌ زبان‌های قومی در دانشگاه‌ها به‌ صورت‌ علمی و تخصصی‌
توجه‌ به‌ استفاده‌ از مدیران‌ بومی شایسته‌
کسب‌ اطلاعات‌ دقیق‌ در مورد مولفه‌های زبانی‌، مذهبی‌، درآمد، جمعیت‌ و پراکندگی مردم‌ آذربایجان‌ و برنامه‌ریزی بر این‌ اساس
توجه‌ بیشتر به‌ شبکه‌های رادیو و تلویزیونی محلی و افزایش‌ کمیت‌ و کیفیت‌ برنامه‌های تولیدی و جذب‌ مخاطبان‌.
انتخاب‌ اسامی خیابان‌ها، مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها از میان‌ شخصیت‌ها و نخبگان‌ محلی و قومی‌، برای حفظ‌ تاریخ‌ و فرهنگ‌ منطقه‌
جلب‌ مشارکت‌ مردمی از طریق‌ توزیع‌ قدرت‌ سیاسی‌
تقویت‌ مناسبات‌ با کشورهای همسایه‌ بر پایه‌ پیشینه‌ تاریخی و اشتراک‌ فرهنگی چند صد ساله‌ و با تاکید بر جنبه‌های دینی‌، مذهبی‌، فرهنگی و ادبی‌
مطالعه‌ دقیق‌ و جامع‌ توانایی‌ها و ظرفیت‌های توسعه‌ اقتصادی و اجتماعی استان‌های آذری‌نشین‌، رفع‌ کاستی‌ها و شتاب‌ دادن‌ به‌ طرح‌های توسعه‌ اقتصادی و فرهنگی و ایجاد اشتغال‌
تقویت‌ جایگاه‌ تاریخی ایران‌ در جهان‌ با استفاده‌ از نخبگان‌ فرهنگی آذری زبان‌
۱) ایران، هویت، ملیت، قومیت به کوشش دکتر حمید احمدی موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی
۲) گونتر اوسیمیتس http://beat.doebe.li/bibliothek/pd01703.html
3) پول خون نوشته آری بن مناشه ترجمه دکتر مسعئود انصاری
۴) مبارزه موثر برای دموکراسی، نوشته همایون مهمنش
http://www.melliun.org/didgah/mehmanesh2.htm